«...μυστήρια περίπτωση είμαι, ας πω στριμμένος».
Μια ολόκληρη ζωή στη Θεσσαλονίκη. Μια ζωή συνέπειας και σοβαρότητας. Η άρνησή του για δεύτερη φορά να δεχτεί το κρατικό βραβείο λογοτεχνίας, αυτή τη φορά δεν πέρασε αθόρυβα και τον έφερε στο κέντρο της δημοσιότητας. Το τσαγανό του έγινε πρωτοσέλιδο. Προς έκπληξη όλων μας βρέθηκε μέχρι και σε τηλεοπτικό παράθυρο και η στάση του έγινε αντικείμενο εμφύλιου. Ο Γιώργος Τούλας τον συνάντησε και το αποτέλεσμα ήταν μια απολαυστική συνέντευξη.
- Πρόσωπο των ημερών μετά την άρνηση του κρατικού λογοτεχνικού βραβείου; Ναι. Είμαι μια χαρά, όμως. Ψοφάνε τα media, τα μύδια, τα στρείδια και ίσως και τα αρχίδια. Αυτό το γελοίο βραβείο ήθελαν και πέρσι να μου το δώσουν αλλά κατάφερα να μη γίνει θόρυβος. Ο προηγούμενος πρόεδρος ήταν σοβαρό πρόσωπο, κατάλαβε. Ετούτοι το κάνανε χωρίς να μου πουν κουβέντα. Και πριν σαράντα χρόνια η ίδια δουλειά έγινε. Και επί χούντας κινδύνευσα να συλληφθώ γιατί η άρνηση μου να πάρω το βραβείο θεωρήθηκε τότε αντίσταση κατά της χούντας. Και η πιο δημοκρατική κυβέρνηση να μου το έδινε θα το αρνιόμουν. Ρώτα με τίποτε άλλο γιατί μπαίλντισα με αυτά. Πήγαινα στο δρόμο, με σταματούσαν άγνωστοι και με φιλούσαν. Μου έλεγαν έχουμε ανάγκη από τέτοια, δεν το κάνουμε για πλάκα. Φοβούμαι ότι στο μέλλον θα χειροτερέψει το πράμα.
-Με ρωτούν συχνά από τα κανάλια πράγματα που δεν μπορώ να απαντήσω. Ας πούμε τι σας κάνει να γράφετε ποιήματα. Τους λέω δεν ξέρω, δεν μπορώ να απαντήσω. Μου λένε πως δεν ξέρετε αφού τα γράφετε. Άλλο που τα γράφω και άλλο που δεν ξέρω. Τέτοιες ερωταποκρίσεις πολλές που με έφεραν σε δύσκολη θέση με στεναχώρησαν. Δεν μπορώ να γίνω σύμβουλος έστω και καλών πραγμάτων γιατί δεν τα ξέρω. Προτιμώ να μην συμβουλεύω παρά να πέσω έξω. Δεν είμαι ηθικοδιδάσκαλος. Αν θέλει κάποιος ας ακολουθήσει το βίο μου και όχι τα λόγια μου. Είμαι πολύ ευχαριστημένος που ακόμα μπορώ να πω δεν μπορώ να απαντήσω στην ερώτηση σου.
-Κρατάω ημερολόγιο από παιδί. Ήταν μια τρέλα, μια ιδιορυθμία, ίσως με βοήθησε. Ημερολόγιο σημαίνει ένας καθρέφτης του εαυτού μου και το θέμα ήταν είχα ανάγκη να έχω ένα καθρέφτη; Παραδόξως είχα. Επομένως ίσως να μην ήταν τόσο σπουδαίο αλλά στο θέμα να έχω ένα κοίταγμα του εαυτού μου με ωφέλησε. Και εξακολουθώ ακόμη να το κρατώ. Πιάνει από το 1945 είναι πάρα πολλά χρόνια. Θα μπορούσα να πω άι στιχτίρ βρε αδερφέ καιρός να το παρατήσω. Το χαίρομαι όμως, δεν το κάνω σαν αγγαρεία, δεν με έβλαψε, με ωφέλησε αρκετά. Πόσοι Έλληνες κρατούν ημερολόγιο; Ρώτησα πουθενά δεν βρήκα κανέναν. Άρα είμαι και μια περίπτωση. Είμαι sui generis δεν ξέρω. Είμαι μια περίπτωση λοιπόν που ακάθεκτη συνεχίζει μια ιστορία που για μερικούς μπορεί να είναι μια χαζομάρα, ίσως και για κάποιος να είναι παράδειγμα. Γράφω μόνο για μένα εκεί μέσα την προσωπική μου ζωή. Ένα μικροεπεισόδιο ας πούμε αν η σύνταξη μου αυξήθηκε ποτέ είναι ένα θέμα που ενδιαφέρει το ημερολόγιο. Διαβάζοντας το βλέπω πως δεν αυξήθηκε ποτέ. Επειδή το έχω γραμμένο μπορώ να το αποδείξω. Διότι ο νους θολώνει τα πράγματα. Ή ας πούμε οι έρωτες. Ήταν πολλοί, δεν ήταν τίποτε σπουδαίοι αλλά ξέρω μέρα με τη μέρα ποιοι ήταν και τι ρόλο έπαιξαν στη ζωή μου. Και αυτά τα ιχνοστοιχεία από τη λεπτομέρεια της ζωής μου με ωφέλησαν. Είναι επίπονο να γυρίζεις πίσω, αλλά τα παρακάμπτω και τρέχω παρακάτω. Το ημερολόγιο μειονεκτεί μονάχα μπροστά στην ποίηση μου. Και τα δυο εμπνέονται από τη ζωή μου. Η ποίηση αποδίδει πράγματα που ενδιαφέρουν όχι μόνο εμένα αλλά και όλο τον κόσμο. Ενώ το ημερολόγιο δεν πρόκειται ποτέ να μάθει κάνεις τι λέει. υπάρχουν και ανώτερα πράγματα, η ποίηση είναι σπουδαιότερη γιατί δεν εκφράζει μόνο τη ζωή μου αλλά τις δυνατότητες του ταλέντου μου. Είναι σπουδαίο πράγμα να γράφεις ποίημα όχι επειδή το θέλεις αλλά επειδή έχεις το ταλέντο, τη δυνατότητα να γράφεις ένα επίπεδο πάνω από το κανονικό. Τα ποιήματα που έχω γράψει, που παραδόξως είναι καλύτερα από ότι θα περίμενε κάνεις, με ικανοποιούν πάρα πολύ και το ημερολόγιο έρχεται λίγο παρακατιανό. Έχω και ποιήματα άνοστα που τα πέταξα ή τα κρατώ κρυμμένα. Τα αποδεδειγμένα καλά όμως ευχαρίστως τα παρουσιάζω και ανταποκρίνονται και κάποιοι τα θέλουν.
-Πριν λίγες μέρες πήγα σε μια διάλεξη που ένας έβγαλε ένα βιβλίο για το χωριό του. Και φώναξε δυο τρεις να μιλήσουν. Ήρθαν οι τύποι μίλησαν ωραία και σεμνά και έληξε η βραδιά σε ένα κλίμα ευχαρίστησης, ήρθαν και οι κάτοικοι από το χωριό όλα καλά. Κατά τα μέσα εμφανίστηκαν δημοτικοί σύμβουλοι που άρχισαν μεταξύ τους να μαλώνουν φωναχτά όταν κάποιος έβγαζε λόγο. Εγώ συγχύστηκα αλλά για λόγος ευγένειας είπα να τους τα ψάλλω στην αρχή ντράπηκα και δεν είπα τίποτε. Φεύγοντας όμως βρήκα μερικούς και τους τα είπα. Ο Παπαθεμελής, ο Γκιουλέκας, τους λέω θα περίμενα περισσότερη σοβαρότητα γιατί προσβάλλατε τους ομιλητές. Εδώ ήρθατε να ακούσετε όχι να μιλάτε. Στεναχωρέθηκαν πολύ. Αυτό το θάρρος ή το θράσος δεν θα το είχα αλλά τους αγαπώ. Πέρα από τα πολιτικά τους υπάρχουν οι άνθρωποι. Η κύρια αιτία μιας αυστηρότητας μπορεί να είναι η πραγματική αγάπη. Φαίνεται αντίθετο με τη λογική του ανθρώπου αλλά είναι πραγματικότητα. Η αγάπη μπορεί να σε κάνει αυστηρό ή όχι. Αιτία είναι η αληθινή αγάπη. Με ευχαρίστησε που αντέχω να επικρίνω ακόμα κάποιους ανθρώπους. Πιστεύω ότι έχω βοηθήσει και νέους ποιητές που τα ποιήματα τους δεν ήταν καλά. Τους είπα είναι άνοστα, μέτρια, κακά, πως θα τα έλεγα αν δεν είχα μια αγάπη για αυτά τα νέα παιδιά που καταφεύγουν σε μένα που θέλουν από μένα μια καλή κουβέντα ή δυο παρήγορα λόγια. Δεν είναι μόνο η τόλμη προς τους μεγάλους αλλά και η συγκατάβαση προς τους μικρούς που με οδηγεί με μια διάθεση αγάπης να μιλώ αυστηρά. Όσοι με καταλαβαίνουν το παραδέχονται, όσοι δεν καταλαβαίνουν εξοργίζονται.
-Αυτά μερικές φορές μας παρηγορούν ότι δεν ξοφλήσαμε εκατό τα εκατό. Εδώ πλούτισαν οι βουλευτές που τρώνε με πολλές μασέλες και έχουν διορίσει και όλο το συγγενολόι τους στη βουλή, αυτά είναι ντροπή. Εγώ είχα φιλία με τον Τσοχατζόπουλο που με λάτρευε ως ποιητή αλλά άκουσα πράγματα φρικτά και δεν είναι ψέματα. Τι να το κάνω που με λατρεύει, όταν δεν έκανε τίποτε από όσα έχω πει; Και δεν είναι ένας και δυο, είναι πολλοί οι Τσοχατζόπουλοι.
-Απεχθάνομαι τα ταξίδια κι έζησα όλη μου τη ζωή εδώ... Σωστά και πραγματικά είμαι μια χαρά έτσι και ας μην τους φαίνομαι. Όσο για την πορεία της πόλης μας έχω την εντύπωση πως η πόλη έκανε κάποια βήματα προς τα εμπρός αλλά αυτά μέχρι το πολύ πριν πέντε χρόνια, διότι την τελευταία πενταετία είμαστε σε φριχτή κατάσταση και ίσως είναι γενικότερο το φαινόμενο για όλη την Ευρώπη ή τον κόσμο. Για το κομμάτι που αφορά την Ελλάδα, ο Ελληνισμός ως Ελληνισμός, για τον οποίο έχω καλή γνώμη, δεν ξέρω ως πότε θα την έχω, ο Ελληνισμός λοιπόν πάει από το κακό στο χειρότερο. Επομένως δεν ξέρω πως συνδυάζεται με την κρίση , τι θέμα είναι πως πάει κατά διαόλου, φερειπήν οι πολλές κλεψιές. Να σου πω ένα παράδειγμα, αυτό το βραβείο που μου δώσανε συνοδεύεται και από ένα οικονομικό έπαθλο, στο οποίο είπα όχι και γλίτωσα. Χτες μαθαίνω ότι, καινούργιο φρούτο αυτό, ότι δεν δίδεται το οικονομικό έπαθλο, καθόλου, τίποτε. Και αυτό γίνεται με συμπαιγνία της κυβέρνησης και της επιτροπής απονομής. Όταν έχουμε φτάσει σε τέτοιο επίπεδο εξευτελισμού, άλλα να υπόσχονται και άλλα να κάνουν, αυτό είναι ένα μικρό παράδειγμα της γενικότερης ηθικής πτώσης του Ελληνισμού, ο οποίος έχει μια κατάπτωση σε πάρα πολλά πράγματα. To Ελληνικό κράτος ξεκίνησε από μια αρχή για του Χριστού την Πίστη αγία και της Πατρίδος την ελευθερία. Αυτά τα δυο στοιχεία ενέπνευσαν γενιές Ελλήνων και τους έστειλαν στο θάνατο αλλά δεν υποχώρησαν. Τώρα όχι απλώς υποχωρούν αλλά κλέβουν και ρημάζουν και αυτά δεν είναι σοβαρά πράγματα, επομένως υπάρχει μια γενικότερη ηθική κατάπτωση, αλλά είναι και παντού. Η κλεψιά είναι ηθική παρασπονδία. Κλέβουν οι πάντες και είναι ντροπή. Ακόμα και η κυβέρνηση. Βλέπουμε φριχτά καμώματα που φοβούμαι ότι θα χειροτερέψουν. Μήπως ήρθε η ώρα να παραδεχτούμε ότι ο λαός πάει προς τα πίσω; Και αν συνεχιστεί θα μας οδηγήσει στην καταστροφή και την έκλειψη. Από τα λίγα που καταλαβαίνω δεν πάμε καλά πουθενά.
-Ψηφίζω και ψήφιζα στις εκλογές πάντοτε από το 1946. Ανελλιπώς. Αλλά τι ψηφίζω; Λευκό. Συνειδητά. Μερικές φορές απηύδησα και είπα να γράψω και μια κουβέντα. Και έγραψα ένα στίχο του Καβάφη από ένα ποίημα που λέει ‘’Όλοι των βλάπτουν εξίσου την Ελλάδα’’ μια δεύτερη φορά έγραψα ένα στίχο του βασιλιά και προφήτη Δαβίδ με παρόμοιο νόημα. Μήπως και τα πίστεψε κανείς ή τα διάβασε; Θα το πέταξαν στα σκουπίδια. Αλλά εγώ έγραψα αυτά που ήθελα. Το πήραν άκυρο και είμαι και ευχαριστημένος. Βρήκα αυτή τη λύση και την πίτα ολόκληρη και ο σκύλος χορτάτος. Και ποιον να ψηφίσω; Το κακό είναι ότι τους ξέρω. Και ο Κωστάκης Καραμανλής ήταν φίλος μου και ο Γιωργάκης Παπανδρέου ήταν φίλος μου. Και οι δήμαρχοι. Δεν αξίζουν τον κόπο. Θα το έκανα με κρύα καρδιά να ψηφίσω ανθρώπους που δεν εκτιμώ. Γι αυτό λέω άι στιχτίρ, λευκό και βράσε...
-Η Θεσσαλονίκη γέννησε μυαλά είναι αλήθεια. Πολύ σπουδαίο γεγονός είναι η ανταλλαγή των προσφύγων. Είχε ένα καλό. Ανακατώθηκαν οι καταγωγές των Ελλήνων. Αυτό το ανακάτωμα ωφέλησε. Ο Γουάιζ λέει ότι το ανακάτωμα των αιμάτων εγγυάται τη ζωντάνια και τη ζωτικότητα ενός λαού. Όσο πιο πολύ είναι ανακατωμένοι τόσο πιο σπουδαίος είναι ο λαός. Το δέχομαι. Ανακατώθηκαν εδώ τα αίματα, ήρθαν από απίθανα μέρη από τη Μικρά Ασία, ήρθαν από χωριά και πόλεις και οι ντόπιοι έκαναν το ίδιο. Ένας από τη Μακεδονία παντρεύεται με μια από την Καλαμάτα. Ποιος ξέρει τι θα προκύψει; Μπορεί να είναι καλύτερο ή και χειρότερο. Αλλά είναι σπουδαίο. Αλλά και τα χριστιανικά ιδανικά, είναι βαθιά μέσα στον Ελληνισμό και δεν ξόφλησαν βοηθούν στο να ανακατωθεί το αίμα. Αυτά όλα βοηθούν να καταλάβουμε γιατί ο Ελληνισμός άντεξε. Το Όχι στο Μεταξά, ας πούμε που το βρήκαν τόσο κουράγιο οι φτωχοί χωριάτες να το κάνουν και να πολεμήσουν; Άλλοι λαοί δεν τα έχουν αυτά τα πράγματα. Εξακολουθώ να πιστεύω στο μεγαλείο του Ελληνισμού, αν και τώρα έχει τα μαύρα του χάλια, υπήρξαν εποχές σπουδαίες. Αυτά τα πράγματα δεν τα έχω τακτοποιήσει ακόμα μέσα μου. Κάποιες αντιστάσεις υπάρχουν ακόμα. Εγώ έζησα στα πενηντάχρονα από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης και συνέβαλα σε πολλές εκδηλώσεις. Ξέρεις τι πνεύμα υπήρχε το 1962; Δεν μπορείς να φανταστείς πόσο πιο ζωντανοί ήταν οι άνθρωποι. Πιο ζωντανοί δεν μπορούσαν να γίνουν. Γιατί τώρα το σημερινό χάλι; Τα εκατοντάχρονα από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης δεν αντιμετώπισαν από το λαό κάποια κατανόηση. Υπάρχει κάποια ηττοπάθεια καθολική. Δεν υπήρχε στα πενήντα χρόνια. Χάσαμε τον ίδιο τον εαυτό μας. Να πούμε δόξα το θεό που νικήσαμε τους Τούρκους στο 1912; Μα αυτό έγινε το 12. Σήμερα είμαστε το αντίθετο. Η ηττοπάθεια χειροτερεύει. Με όλα τα συν και τα πλην, το ευχάριστο είναι ότι ζούμε και μερικές φορές με τη βοήθεια του θεού δεν τα βάφουμε μαύρα. Ακόμα αντέχουμε. Ως πότε;
Μια ολόκληρη ζωή στη Θεσσαλονίκη. Μια ζωή συνέπειας και σοβαρότητας. Η άρνησή του για δεύτερη φορά να δεχτεί το κρατικό βραβείο λογοτεχνίας, αυτή τη φορά δεν πέρασε αθόρυβα και τον έφερε στο κέντρο της δημοσιότητας. Το τσαγανό του έγινε πρωτοσέλιδο. Προς έκπληξη όλων μας βρέθηκε μέχρι και σε τηλεοπτικό παράθυρο και η στάση του έγινε αντικείμενο εμφύλιου. Ο Γιώργος Τούλας τον συνάντησε και το αποτέλεσμα ήταν μια απολαυστική συνέντευξη.
- Πρόσωπο των ημερών μετά την άρνηση του κρατικού λογοτεχνικού βραβείου; Ναι. Είμαι μια χαρά, όμως. Ψοφάνε τα media, τα μύδια, τα στρείδια και ίσως και τα αρχίδια. Αυτό το γελοίο βραβείο ήθελαν και πέρσι να μου το δώσουν αλλά κατάφερα να μη γίνει θόρυβος. Ο προηγούμενος πρόεδρος ήταν σοβαρό πρόσωπο, κατάλαβε. Ετούτοι το κάνανε χωρίς να μου πουν κουβέντα. Και πριν σαράντα χρόνια η ίδια δουλειά έγινε. Και επί χούντας κινδύνευσα να συλληφθώ γιατί η άρνηση μου να πάρω το βραβείο θεωρήθηκε τότε αντίσταση κατά της χούντας. Και η πιο δημοκρατική κυβέρνηση να μου το έδινε θα το αρνιόμουν. Ρώτα με τίποτε άλλο γιατί μπαίλντισα με αυτά. Πήγαινα στο δρόμο, με σταματούσαν άγνωστοι και με φιλούσαν. Μου έλεγαν έχουμε ανάγκη από τέτοια, δεν το κάνουμε για πλάκα. Φοβούμαι ότι στο μέλλον θα χειροτερέψει το πράμα.
-Με ρωτούν συχνά από τα κανάλια πράγματα που δεν μπορώ να απαντήσω. Ας πούμε τι σας κάνει να γράφετε ποιήματα. Τους λέω δεν ξέρω, δεν μπορώ να απαντήσω. Μου λένε πως δεν ξέρετε αφού τα γράφετε. Άλλο που τα γράφω και άλλο που δεν ξέρω. Τέτοιες ερωταποκρίσεις πολλές που με έφεραν σε δύσκολη θέση με στεναχώρησαν. Δεν μπορώ να γίνω σύμβουλος έστω και καλών πραγμάτων γιατί δεν τα ξέρω. Προτιμώ να μην συμβουλεύω παρά να πέσω έξω. Δεν είμαι ηθικοδιδάσκαλος. Αν θέλει κάποιος ας ακολουθήσει το βίο μου και όχι τα λόγια μου. Είμαι πολύ ευχαριστημένος που ακόμα μπορώ να πω δεν μπορώ να απαντήσω στην ερώτηση σου.
-Κρατάω ημερολόγιο από παιδί. Ήταν μια τρέλα, μια ιδιορυθμία, ίσως με βοήθησε. Ημερολόγιο σημαίνει ένας καθρέφτης του εαυτού μου και το θέμα ήταν είχα ανάγκη να έχω ένα καθρέφτη; Παραδόξως είχα. Επομένως ίσως να μην ήταν τόσο σπουδαίο αλλά στο θέμα να έχω ένα κοίταγμα του εαυτού μου με ωφέλησε. Και εξακολουθώ ακόμη να το κρατώ. Πιάνει από το 1945 είναι πάρα πολλά χρόνια. Θα μπορούσα να πω άι στιχτίρ βρε αδερφέ καιρός να το παρατήσω. Το χαίρομαι όμως, δεν το κάνω σαν αγγαρεία, δεν με έβλαψε, με ωφέλησε αρκετά. Πόσοι Έλληνες κρατούν ημερολόγιο; Ρώτησα πουθενά δεν βρήκα κανέναν. Άρα είμαι και μια περίπτωση. Είμαι sui generis δεν ξέρω. Είμαι μια περίπτωση λοιπόν που ακάθεκτη συνεχίζει μια ιστορία που για μερικούς μπορεί να είναι μια χαζομάρα, ίσως και για κάποιος να είναι παράδειγμα. Γράφω μόνο για μένα εκεί μέσα την προσωπική μου ζωή. Ένα μικροεπεισόδιο ας πούμε αν η σύνταξη μου αυξήθηκε ποτέ είναι ένα θέμα που ενδιαφέρει το ημερολόγιο. Διαβάζοντας το βλέπω πως δεν αυξήθηκε ποτέ. Επειδή το έχω γραμμένο μπορώ να το αποδείξω. Διότι ο νους θολώνει τα πράγματα. Ή ας πούμε οι έρωτες. Ήταν πολλοί, δεν ήταν τίποτε σπουδαίοι αλλά ξέρω μέρα με τη μέρα ποιοι ήταν και τι ρόλο έπαιξαν στη ζωή μου. Και αυτά τα ιχνοστοιχεία από τη λεπτομέρεια της ζωής μου με ωφέλησαν. Είναι επίπονο να γυρίζεις πίσω, αλλά τα παρακάμπτω και τρέχω παρακάτω. Το ημερολόγιο μειονεκτεί μονάχα μπροστά στην ποίηση μου. Και τα δυο εμπνέονται από τη ζωή μου. Η ποίηση αποδίδει πράγματα που ενδιαφέρουν όχι μόνο εμένα αλλά και όλο τον κόσμο. Ενώ το ημερολόγιο δεν πρόκειται ποτέ να μάθει κάνεις τι λέει. υπάρχουν και ανώτερα πράγματα, η ποίηση είναι σπουδαιότερη γιατί δεν εκφράζει μόνο τη ζωή μου αλλά τις δυνατότητες του ταλέντου μου. Είναι σπουδαίο πράγμα να γράφεις ποίημα όχι επειδή το θέλεις αλλά επειδή έχεις το ταλέντο, τη δυνατότητα να γράφεις ένα επίπεδο πάνω από το κανονικό. Τα ποιήματα που έχω γράψει, που παραδόξως είναι καλύτερα από ότι θα περίμενε κάνεις, με ικανοποιούν πάρα πολύ και το ημερολόγιο έρχεται λίγο παρακατιανό. Έχω και ποιήματα άνοστα που τα πέταξα ή τα κρατώ κρυμμένα. Τα αποδεδειγμένα καλά όμως ευχαρίστως τα παρουσιάζω και ανταποκρίνονται και κάποιοι τα θέλουν.
-Πριν λίγες μέρες πήγα σε μια διάλεξη που ένας έβγαλε ένα βιβλίο για το χωριό του. Και φώναξε δυο τρεις να μιλήσουν. Ήρθαν οι τύποι μίλησαν ωραία και σεμνά και έληξε η βραδιά σε ένα κλίμα ευχαρίστησης, ήρθαν και οι κάτοικοι από το χωριό όλα καλά. Κατά τα μέσα εμφανίστηκαν δημοτικοί σύμβουλοι που άρχισαν μεταξύ τους να μαλώνουν φωναχτά όταν κάποιος έβγαζε λόγο. Εγώ συγχύστηκα αλλά για λόγος ευγένειας είπα να τους τα ψάλλω στην αρχή ντράπηκα και δεν είπα τίποτε. Φεύγοντας όμως βρήκα μερικούς και τους τα είπα. Ο Παπαθεμελής, ο Γκιουλέκας, τους λέω θα περίμενα περισσότερη σοβαρότητα γιατί προσβάλλατε τους ομιλητές. Εδώ ήρθατε να ακούσετε όχι να μιλάτε. Στεναχωρέθηκαν πολύ. Αυτό το θάρρος ή το θράσος δεν θα το είχα αλλά τους αγαπώ. Πέρα από τα πολιτικά τους υπάρχουν οι άνθρωποι. Η κύρια αιτία μιας αυστηρότητας μπορεί να είναι η πραγματική αγάπη. Φαίνεται αντίθετο με τη λογική του ανθρώπου αλλά είναι πραγματικότητα. Η αγάπη μπορεί να σε κάνει αυστηρό ή όχι. Αιτία είναι η αληθινή αγάπη. Με ευχαρίστησε που αντέχω να επικρίνω ακόμα κάποιους ανθρώπους. Πιστεύω ότι έχω βοηθήσει και νέους ποιητές που τα ποιήματα τους δεν ήταν καλά. Τους είπα είναι άνοστα, μέτρια, κακά, πως θα τα έλεγα αν δεν είχα μια αγάπη για αυτά τα νέα παιδιά που καταφεύγουν σε μένα που θέλουν από μένα μια καλή κουβέντα ή δυο παρήγορα λόγια. Δεν είναι μόνο η τόλμη προς τους μεγάλους αλλά και η συγκατάβαση προς τους μικρούς που με οδηγεί με μια διάθεση αγάπης να μιλώ αυστηρά. Όσοι με καταλαβαίνουν το παραδέχονται, όσοι δεν καταλαβαίνουν εξοργίζονται.
-Αυτά μερικές φορές μας παρηγορούν ότι δεν ξοφλήσαμε εκατό τα εκατό. Εδώ πλούτισαν οι βουλευτές που τρώνε με πολλές μασέλες και έχουν διορίσει και όλο το συγγενολόι τους στη βουλή, αυτά είναι ντροπή. Εγώ είχα φιλία με τον Τσοχατζόπουλο που με λάτρευε ως ποιητή αλλά άκουσα πράγματα φρικτά και δεν είναι ψέματα. Τι να το κάνω που με λατρεύει, όταν δεν έκανε τίποτε από όσα έχω πει; Και δεν είναι ένας και δυο, είναι πολλοί οι Τσοχατζόπουλοι.
-Απεχθάνομαι τα ταξίδια κι έζησα όλη μου τη ζωή εδώ... Σωστά και πραγματικά είμαι μια χαρά έτσι και ας μην τους φαίνομαι. Όσο για την πορεία της πόλης μας έχω την εντύπωση πως η πόλη έκανε κάποια βήματα προς τα εμπρός αλλά αυτά μέχρι το πολύ πριν πέντε χρόνια, διότι την τελευταία πενταετία είμαστε σε φριχτή κατάσταση και ίσως είναι γενικότερο το φαινόμενο για όλη την Ευρώπη ή τον κόσμο. Για το κομμάτι που αφορά την Ελλάδα, ο Ελληνισμός ως Ελληνισμός, για τον οποίο έχω καλή γνώμη, δεν ξέρω ως πότε θα την έχω, ο Ελληνισμός λοιπόν πάει από το κακό στο χειρότερο. Επομένως δεν ξέρω πως συνδυάζεται με την κρίση , τι θέμα είναι πως πάει κατά διαόλου, φερειπήν οι πολλές κλεψιές. Να σου πω ένα παράδειγμα, αυτό το βραβείο που μου δώσανε συνοδεύεται και από ένα οικονομικό έπαθλο, στο οποίο είπα όχι και γλίτωσα. Χτες μαθαίνω ότι, καινούργιο φρούτο αυτό, ότι δεν δίδεται το οικονομικό έπαθλο, καθόλου, τίποτε. Και αυτό γίνεται με συμπαιγνία της κυβέρνησης και της επιτροπής απονομής. Όταν έχουμε φτάσει σε τέτοιο επίπεδο εξευτελισμού, άλλα να υπόσχονται και άλλα να κάνουν, αυτό είναι ένα μικρό παράδειγμα της γενικότερης ηθικής πτώσης του Ελληνισμού, ο οποίος έχει μια κατάπτωση σε πάρα πολλά πράγματα. To Ελληνικό κράτος ξεκίνησε από μια αρχή για του Χριστού την Πίστη αγία και της Πατρίδος την ελευθερία. Αυτά τα δυο στοιχεία ενέπνευσαν γενιές Ελλήνων και τους έστειλαν στο θάνατο αλλά δεν υποχώρησαν. Τώρα όχι απλώς υποχωρούν αλλά κλέβουν και ρημάζουν και αυτά δεν είναι σοβαρά πράγματα, επομένως υπάρχει μια γενικότερη ηθική κατάπτωση, αλλά είναι και παντού. Η κλεψιά είναι ηθική παρασπονδία. Κλέβουν οι πάντες και είναι ντροπή. Ακόμα και η κυβέρνηση. Βλέπουμε φριχτά καμώματα που φοβούμαι ότι θα χειροτερέψουν. Μήπως ήρθε η ώρα να παραδεχτούμε ότι ο λαός πάει προς τα πίσω; Και αν συνεχιστεί θα μας οδηγήσει στην καταστροφή και την έκλειψη. Από τα λίγα που καταλαβαίνω δεν πάμε καλά πουθενά.
-Ψηφίζω και ψήφιζα στις εκλογές πάντοτε από το 1946. Ανελλιπώς. Αλλά τι ψηφίζω; Λευκό. Συνειδητά. Μερικές φορές απηύδησα και είπα να γράψω και μια κουβέντα. Και έγραψα ένα στίχο του Καβάφη από ένα ποίημα που λέει ‘’Όλοι των βλάπτουν εξίσου την Ελλάδα’’ μια δεύτερη φορά έγραψα ένα στίχο του βασιλιά και προφήτη Δαβίδ με παρόμοιο νόημα. Μήπως και τα πίστεψε κανείς ή τα διάβασε; Θα το πέταξαν στα σκουπίδια. Αλλά εγώ έγραψα αυτά που ήθελα. Το πήραν άκυρο και είμαι και ευχαριστημένος. Βρήκα αυτή τη λύση και την πίτα ολόκληρη και ο σκύλος χορτάτος. Και ποιον να ψηφίσω; Το κακό είναι ότι τους ξέρω. Και ο Κωστάκης Καραμανλής ήταν φίλος μου και ο Γιωργάκης Παπανδρέου ήταν φίλος μου. Και οι δήμαρχοι. Δεν αξίζουν τον κόπο. Θα το έκανα με κρύα καρδιά να ψηφίσω ανθρώπους που δεν εκτιμώ. Γι αυτό λέω άι στιχτίρ, λευκό και βράσε...
-Η Θεσσαλονίκη γέννησε μυαλά είναι αλήθεια. Πολύ σπουδαίο γεγονός είναι η ανταλλαγή των προσφύγων. Είχε ένα καλό. Ανακατώθηκαν οι καταγωγές των Ελλήνων. Αυτό το ανακάτωμα ωφέλησε. Ο Γουάιζ λέει ότι το ανακάτωμα των αιμάτων εγγυάται τη ζωντάνια και τη ζωτικότητα ενός λαού. Όσο πιο πολύ είναι ανακατωμένοι τόσο πιο σπουδαίος είναι ο λαός. Το δέχομαι. Ανακατώθηκαν εδώ τα αίματα, ήρθαν από απίθανα μέρη από τη Μικρά Ασία, ήρθαν από χωριά και πόλεις και οι ντόπιοι έκαναν το ίδιο. Ένας από τη Μακεδονία παντρεύεται με μια από την Καλαμάτα. Ποιος ξέρει τι θα προκύψει; Μπορεί να είναι καλύτερο ή και χειρότερο. Αλλά είναι σπουδαίο. Αλλά και τα χριστιανικά ιδανικά, είναι βαθιά μέσα στον Ελληνισμό και δεν ξόφλησαν βοηθούν στο να ανακατωθεί το αίμα. Αυτά όλα βοηθούν να καταλάβουμε γιατί ο Ελληνισμός άντεξε. Το Όχι στο Μεταξά, ας πούμε που το βρήκαν τόσο κουράγιο οι φτωχοί χωριάτες να το κάνουν και να πολεμήσουν; Άλλοι λαοί δεν τα έχουν αυτά τα πράγματα. Εξακολουθώ να πιστεύω στο μεγαλείο του Ελληνισμού, αν και τώρα έχει τα μαύρα του χάλια, υπήρξαν εποχές σπουδαίες. Αυτά τα πράγματα δεν τα έχω τακτοποιήσει ακόμα μέσα μου. Κάποιες αντιστάσεις υπάρχουν ακόμα. Εγώ έζησα στα πενηντάχρονα από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης και συνέβαλα σε πολλές εκδηλώσεις. Ξέρεις τι πνεύμα υπήρχε το 1962; Δεν μπορείς να φανταστείς πόσο πιο ζωντανοί ήταν οι άνθρωποι. Πιο ζωντανοί δεν μπορούσαν να γίνουν. Γιατί τώρα το σημερινό χάλι; Τα εκατοντάχρονα από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης δεν αντιμετώπισαν από το λαό κάποια κατανόηση. Υπάρχει κάποια ηττοπάθεια καθολική. Δεν υπήρχε στα πενήντα χρόνια. Χάσαμε τον ίδιο τον εαυτό μας. Να πούμε δόξα το θεό που νικήσαμε τους Τούρκους στο 1912; Μα αυτό έγινε το 12. Σήμερα είμαστε το αντίθετο. Η ηττοπάθεια χειροτερεύει. Με όλα τα συν και τα πλην, το ευχάριστο είναι ότι ζούμε και μερικές φορές με τη βοήθεια του θεού δεν τα βάφουμε μαύρα. Ακόμα αντέχουμε. Ως πότε;
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου